Bài viết của tác giả Sanya Pelini trên website https://www.parent.com

Tất cả chúng ta đều được sinh ra với rất nhiều cảm xúc, nhưng không phải tất cả cảm xúc đều được ghi nhận vào trong não. Trẻ mới ra đời có các phản ứng cảm xúc như khóc, thất vọng, đói khát và đau đớn. Nhưng khi lớn hơn, thế giới cảm xúc của con người càng trở nên đa dạng và phức tạp hơn.

Mặc dù chưa có sự thống nhất chung về các thể loại cảm xúc, tuy nhiên đa số đều chấp nhận rằng có 8 loại cảm xúc cơ bản đó là: tức giận, buồn bã, sợ hãi, niềm vui, thích thú, ngạc nhiên, ghê tởm và xấu hổ. Những trạng thái cảm xúc này được thể hiện ở nhiều thể khác nhau. Ví dụ, sự oán giận và mạnh bạo thường được hình thành từ sự tức giận, và nỗi lo lắng thì thường liên quan đến sự sợ hãi.

Cảm xúc thứ cấp thường liên quan đến 8 loại cảm xúc cơ bản và phản ánh lại phản ứng của chúng ta với các cảm xúc cụ thể. Những cảm xúc có được từ những trải nghiệm. Ví dụ, một đứa trẻ bị chế giễu khi thể hiện sự sợ hãi có thể cảm thấy xấu hổ trong lần sợ hãi tiếp theo, và sẽ thành vòng lẩn quẩn sợ hãi – xấu hổ – sợ hãi. Nói theo một cách khác, cách chúng ta phản ứng lại với cảm xúc của trẻ có tác động đến sự phát triển trí tuệ cảm xúc(EQ) của trẻ.

Tình trạng vô cảm ngăn cản trẻ học cách quản lý cảm xúc của mình. Khi chúng ta dạy trẻ cách nhận diện cảm xúc, chúng ta cho trẻ khung chuẩn để giúp trẻ giải thích cảm nhận của mình, điều này giúp trẻ đối diện với cảm xúc dễ dàng hơn.

Sự khác biệt về mặt trải nghiệm cảm xúc của trẻ sẽ phụ thuộc vào lứa tuổi:

1. Trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh thật sự rất cần sự hướng dẫn từ những cảm xúc đã được hình thành trong não của trẻ. Ví dụ, khi trẻ khóc thì trẻ thường tránh các kích thích khó chịu hoặc đi về nơi có các kích thích dễ chịu (như đồ ăn, nơi có có thể sờ, chạm hoặc bám, hay những cái ôm).

Bằng chứng cho thấy, trong 6 tháng đầu tiên, trẻ sơ sinh có khả năng trải nghiệm và phản ứng lại với nỗi buồn bằng cách áp dụng hành vi tự vệ như ngậm ti hoặc bú mẹ. Một số nghiên cứu khác cho thấy trẻ đang tập đi phát triển kỹ năng tự điều chỉnh hành vi từ khi còn ở độ tuổi sơ sinh và trẻ có khả năng tiếp cận hoặc tránh các tình huống dựa vào cảm xúc của trẻ.

Bạn có thể giúp trẻ như thế nào?

Một nghiên cứu gần đây cho thấy “lắng nghe đoạn ghi âm của một bài hát có thể giữ cho một em bé sơ sinh từ 6 đến 9 tháng tuổi ở một trạng thái tương đối hài lòng hoặc trạng thái trung lập lâu hơn đoạn ghi âm diễn văn về trẻ sơ sinh hoặc người lớn”.

Nghiên cứu cũng cho thấy ca hát là một cách hiệu quả hơn lời nói để làm dịu những đứa trẻ 10 tháng tuổi. Những bài hát trong giờ chơi (ví dụ “The Wheels on the Bus”) thì có hiệu quả hơn các bài hát ru trong các tình huống cần giảm sự căng thẳng.

2. Trẻ đang tập đi

Trước khi tròn 1 tuổi, trẻ biết rằng cha mẹ có thể giúp trẻ điều khiển cảm xúc của mình. Khi phát triển qua giai đoạn sơ sinh, trẻ tập đi bắt đầu hiểu rằng các cảm xúc nhất định thì liên quan với một tình huống nhất định. Một số các nghiên cứu cho thấy sợ hãi là cảm xúc khó khăn nhất đối với trẻ nhỏ ở gia đoạn này. Tại độ tuổi này, cha mẹ có thể bắt đầu sử dụng phương pháp tiếp cận phù hợp với lứa tuổi để nói chuyện với trẻ về cảm xúc và khuyến khích trẻ gọi tên những cảm xúc này.

Trước khi tròn 2 tuổi, trẻ có thể đối mặt với cảm xúc khó khăn. Ví dụ, trẻ sẽ tránh xa với những điều làm trẻ tức giận.

Bạn có thể giúp trẻ như thế nào?

Theo một nghiên cứu cho thấy, lựa chọn tình hình, điều chỉnh và đánh lạc hướng là cách tốt nhất để giúp trẻ đối mặt với sự giận dữ và nỗi sợ hãi trong độ tuổi này. Nói cách khác, giúp trẻ nhỏ tránh những tình huống buồn phiền hoặc làm phân tán sự chú ý của trẻ với các tình huống là một trong những cách điều chỉnh cảm xúc hiệu quả nhất.

Khi lớn hơn, trẻ có thể được dạy để tự mình giải quyết các tình huống. Thêm vào đó trẻ có thể hiểu những cảm xúc khác nhau và những phương pháp tự điều chỉnh khác có thể giúp trẻ đối mặt với những tình huống khó khăn. Việc đưa ra một khuôn khổ thích hợp đối với trẻ có thể giúp trẻ tự quản lý cảm xúc của mình.

Gọi tên cảm xúc cũng giúp trẻ hiểu rằng cảm xúc là điều rất bình thường. Mỗi ngày chúng ta có thể tự hỏi chính mình, “Con đang rất tức giận”, “Tại sao anh/em nghĩ là con đang rất buồn?”

Trẻ cũng có thể học về cách quản lý cảm xúc bằng cách nhìn vào cách chúng ta quản lý cảm xúc.

3. Tuổi thơ

Trẻ trải nghiệm nhiều cảm xúc trong thời ấu thơ. Nhiều cảm xúc thứ cấp đến trong thời điểm này giống như là cảm xúc của trẻ hoặc là được xác nhận hoặc không được xác nhận, ảnh hưởng đến các phản ứng cảm xúc trong tương lai.

Trẻ có khả năng hiểu và phân biệt trạng thái cảm xúc phù hợp hoặc không phù hợp, nhưng trẻ vẫn cảm thấy thật khó để thể hiện cảm xúc của mình, đặc biệt là nếu trẻ không thể xác định và gọi tên cảm xúc.

Bạn có thể giúp trẻ như thế nào?

Điều chỉnh cảm xúc không chỉ nói đến việc thể hiện cảm xúc trong tình huống ứng xử phù hợp. Việc này là một quy trình bao gồm 3 giai đoạn: dạy trẻ cách nhận diện cảm xúc, giúp đỡ trẻ xác nhận điều gây nên cảm xúc này và dạy trẻ tự quản lý cảm xúc. Khi chúng ta dạy trẻ những cảm xúc đó là bình thường, chúng ta có thể giúp trẻ nhận ra những gì trẻ cảm thấy như bình thường và có thể quản lý được.

Hình mẫu hành vi thích hợp cũng rất quan trọng trong thời ấu thơ. Cách tốt nhất để dạy con của bạn cách phản ứng lại với sự tức giận một cách hợp lý là để cho trẻ thấy sự tức giận của chính mình. Bằng chứng cho thấy rằng trẻ tiếp nhận cảm xúc của chúng ta, và điều này cho thấy tiếp xúc với những cảm xúc tiêu cực nhiều thì khả năng cao là trẻ sẽ đau buồn nhiều.

Cuối cùng, việc giúp trẻ điều khiển cảm xúc bắt đầu bằng việc nhận diện những cảm xúc đó và cung cấp một môi trường mà trẻ cảm thấy an toàn để thể hiện cảm xúc. Như các nghiên cứu đã đưa ra, trẻ cảm thấy an toàn thường có xu hướng phát triển và sử dụng kỹ năng điều chỉnh cảm xúc thích hợp với các cảm xúc khó khăn.